De uitspanning 2
Uit de 18e eeuw zijn nauwelijks kaarten over waarop de bebouwing op de hoek Spuiweg-Brouwersdijk staat. In 1725 is de kaart van Van Nispen uit 1673 alleen maar aangepast aan de dan heersende omstandigheden, waarbij de hoek geheel hetzelfde is gebleven. De kaarten van het Eiland uit de rest van die eeuw zijn te weinig gedetalleerd om de huizen bij de hoek te tonen. De 18e eeuwse stadsplattegronden tonen niet genoeg van het gebied buiten de stadsvesten om zover te komen. Laten we daarom eens kijken naar het topografische bewijsmateriaal, oftewel de plaatjes. Gelukkig zitten er in de Beeldbank van het Regionaal Archief ook afbeeldingen van de panden op de bewuste hoek.
De oudste afbeelding van die gebouwen is een gewassen pentekening van de bekende Dordtse kunstenaar Aart Schouman (1710-1782), die in 1747 een gezicht op Dordrecht schilderde gezien vanaf deze locatie (zie bovenaan dit blog). De Grote Kerk steekt in de verte boven bossages uit en boven wat misschien het dak van de villa Weizigt is. Rechts staat de boerderij van Stadvliet met de monumentale inrijpoort van de buitenplaats, bestaande uit twee pilaren met op elke een schildhoudende leeuw. Links staat achter een schuurtje op de voorgrond een huis met wat eruit ziet als een rieten dak en een bakstenen puntgevel. De zijmuur lijkt met gepotdekselde planken bedekt. Rechts van het schuurtje komt een houten schutting tevoorschijn, die het erf van de weg scheidt. Het bijschrift is alleen maar DORDRECHT en de maker heeft zijn naam en het jaartal eronder gezet. Geen twijfel mogelijk over de maker dus, maar de naam Krispijn valt niet.
In het bijschrift door het archief staat hij wel: “Rechts de ingang van de voormalige buitenplaats Stadtvlied, daar tegenover de herberg Krispijn, op de achtergrond de Grote Kerk”. Maar die dateert van de tijd dat de catalogus van de verzameling Dordracum Illustratum (1908), waarin de tekening te vinden is, werd gedrukt. Misschien leefde het pand toen inderdaad nog in de herinnering als herberg, zoals hij in de 19e eeuw nog werd vermeld. Hier ziet het er weinig herberg-achtig uit.
Uit dezelfde verzameling is de kopergravure ‘de afgebrande steê buyten Dordregd’ door C.F. Bendorp (1736-1814) die hij in 1780 in een serie Gezichtjes naar ’t leven getekent publiceerde. In het bijschrift heeft iemand tussen haakjes (nabij Krispijn) geschreven. Het is duidelijk dezelfde locatie als die uit 1747, maar er zijn verschillen. Misschien staat het schuurtje nog uiterst links op de prent, maar het huis erachter ziet er anders uit. Het heeft nu een bakstenen zijmuur met een raam erin met vensterluiken. Rechts zou een aanleunende zijruimte kunnen staan. De schutting is weg, alleen tegen de hoek van het huis staat nog een kort restje ervan, met erachter een deur of raam. Waar die verbrande boerderij staat is me niet duidelijk. Stadvliet, rechts, ziet er niet verbrand uit en het linkerhuis ook niet. Dat vertoont ook hier geen tekenen dat het een uitspanning is al staat er een ruiter voor die misschien met iemand staat te praten. Links staat nog een man die eruit ziet alsof hij tegen de muur staat te pissen.
Maar dat is 45 jaar later nog steeds niet het geval. U ziet hier een gewassen pentekening uit ca 1825 (dus even voor in 1830 de naam voor het eerst op kaarten verschijnt) van Gillis Smak Gregoor (1770-1843). Links zou de ‘uitspanning’ op de plaats waar de Spuiweg (naar rechtsachter) overgaat in de Oudendijk (linksvoor) te zien zijn. Het is duidelijk een bescheiden pandje van misschien maar 3,5 à 4 x 8 à 9 m in oppervlak zonder een echte verdieping. Ervoor is een ruiter afgestegen. De andere zit nog te paard en praat met een ‘melkmeisje’. Voor het huis staan twee losse hekken waar je de teugels van een paard tijdelijk omheen kon binden. Er staat nog wat bebouwing naast het huis of is het een hoge schutting? Achter het melkmeisje staat een klein en laag bijgebouwtje; een schuurtje? Of is het de aanleunkamer. Rechts zijn over de heul de boerderij, schuur en de pilaren van Stadvliet te zien. Is hier uit op te maken dat het hier om een café gaat, want dat is een uitspanning in de basis? Nee. Het is gewoon een rustieke scene zoals er zoveel zijn getekend en geschilderd vanaf de 17e tot en met een flink deel van de 20ste eeuw.
Wordt vervolgd