Na de verwaarloosde huizen aan de Mauritsweg wilde ik me wel eens verdiepen in de bouwgeschiedenis van de Dubbeldamseweg. Als oudste weg in de wijk – sinds ca 1600 de traditionele route naar het dorp Dubbeldam – moet eigenlijk wel de vroegst bewoonde locatie van onze wijk zijn. Ik was al wel eens bezig geweest met het café (waarover hieronder meer), maar ik had me nooit echt verdiept in wat ik elke dag tegenover me zie vanuit mijn werkkamer. Ik had ook al vroeg (zelfs in 1988, toen ik hier pas woonde) foto’s van de weg gemaakt en dat heb ik in 2015 nog eens herhaald. Die foto’s waren altijd van een afstandje gemaakt, maar toen ik vorig jaar en ook dit jaar eens van dichterbij ben gaan fotograferen, schrok ik toch wel. We hebben hier aan de weg nogal te maken met tijdelijke bewoning op diverse etages van mensen die snel een onderdak nodig hebben en ook met gastarbeiders die met hele groepen tegelijk een huis bevolken. De eigenaars van de huizen waar dat gebeurt hebben niet veel hart voor hun bezit en hebben de neiging de boel te verwaarlozen. Daar lijden deze woningen van meer dan 120 jaar oud behoorlijk van. Ik wil u daar een blik op gunnen, maar voor ik dat doe moest ik uit zien te vinden wanneer wat gebouwd is en wat de geschiedenis van die huizen (en straten) is.
Eerst wat over de benaming van dit stuk van de wijk: de bebouwing om de Dubbeldamseweg, de levensader van Nieuw-Krispijn-Oost. Mijn telefoon beweert hardnekkig dat ik in de Bloemenbuurt woon. In het echt woon ik aan de westkant, de oneven kant, van de Dubbeldamseweg. De naar bloemen genoemde straten liggen bewijsbaar al meer dan een eeuw aan de oostkant van die weg, richting spoorlijn. Het zijn de eerste straatjes met arbeidershuizen van de wijk. Dat zijn echter niet de eerste ‘moderne’ huizen in de wijk. Die staan aan de Dubbeldamseweg, aan de even kant. En die stonden er al aan het eind van de 19e eeuw. Voor zover dat na te gaan is dateren ze alle van na de aanleg van de spoorlijn naar Breda. Alleen de boerderij, waarvan een bijgebouw er nog staat, aan wat nu de Mariastraat is ouder. Die hoorde oorspronkelijk bij het 17e eeuwse Huis te Dubbeldam, waar de heer van dat dorp woonde, en dat al in 1770 is afgebroken.
De oneven kant van de weg grensde aan het landgoed van die heer, dat geheel omgeven was door een brede sloot. Een gedeelte daarvan lag naast de westkant van de weg en tussen die sloot en de weg lag de lijnbaan van P.C. Smits. Die verdween pas toen in 1906 op initiatief van Baas Hoek aanstalten werd gemaakt om de weilanden ten westen van de weg te gaan bebouwen. Daarover later meer.
Het eerste nieuwe groepje huizen aan de oostkant, dus met de even nummering, staat afgebeeld op de kaart uit 1878 en zal kort na de grenswijziging met Dubbeldam in 1871 en de in gebruikname van de spoorlijn in 1872 zijn gebouwd op dit nieuwe Dordtse gebied. Ze stonden tegenover de Marketteweg en de locatie waar later de Mauritsweg zou komen. Het noordelijke is de voorloper van het latere café: een soort boerderij met aangebouwde stal waar in 1873 C. de Korver, melkboer en stalhouder woonde. Het pand kreeg de naam Nieuw Dordrecht, als eerste belangrijke huis in de nieuwe Dordtse wijk. Het fungeerde direct al als uitspanning en tapperij (zie de foto uit de periode 1900-1903 bovenaan dit blog). De Korver ging zich daarom in 1873 al tapper, stal- en logementhouder noemen. Treinreizigers konden hier wat drinken, een hapje eten en eventueel overstappen op paard en wagen naar andere bestemmingen op het Eiland. Rond 1900 werd het uitgebaat door zijn zoon A.M. de Korver. Dat het ook nog een logement was kan je in de adresboeken van voor 1904 zien aan de vlottende bevolking in het pand. Daar waren nogal wat jonge, ongehuwde onderwijzers bij.
Op 2 augustus 1904 sloeg het noodlot toe: er brak brand uit in een schuur van de uitspanning. Ondanks de inspanningen van de brandweer brandden de schuur en stal geheel af. Gelukkig waren er geen paarden gestald – die en het vee van De Korver liepen in de wei – maar hooi, landbouwgereedschap en wagens gingen verloren. Een varkenshok was op tijd ontruimd, dus er waren geen ‘krulstaarten’ te betreuren. Het woonhuis bleef wel bewaard, maar veel inboedel was kapot. De oorzaak was hooibroei geweest en 50.000 kilo van het gedroogde gras was verbrand of had waterschade.
De eigenaar zat niet bij de pakken neer en bouwde het complex in 1904-05 weer op in de stijl die nu nog vaag is te herkennen. Helaas zijn er geen blauwdrukken van het pand en de gevel, maar gelukkig zijn er enkele foto’s van de weg waarop het toen Hotel-Café-Restaurant genoemde pand in zijn vroegere glorie te zien is. De vroegste dateert van ca 1912 en de volgende van rond 1935. Vanaf de jaren ’20 stond het pand bekend als Café Versteeg (van vader J. en zoon H. Versteeg). In de jaren ’70 was het beroemd als Café Smits en was het het centrale punt waar schriftelijke rijexamens werden afgenomen in de serre (links) en van waaruit je afreed voor de praktijk. De foto met de triomfantelijke geslaagde jongeman dateert van 1974. Ik ben er zelf in begin 1973 afgereden.
Nog niet lang geleden werd het pand aan de buitenzijde helemaal wit gestuct met groene accenten. De gevelbekroning is deels verdwenen en de roedeverdeling van de vensters is gemoderniseerd. Van de vroege art-decostijl van de gevel is niet veel meer over. De serre aan de tuinzijde is er echter nog steeds. Duidelijk is op de foto uit 1912 te zien dat de bijbehorende tuin oorspronkelijk groter was dan tegenwoordig. Er is alleen nog een prachtige paardenkastanje van over. Nu ligt op de plaats van een groot deel van de tuin een voetgangers-en wielrijderstunnel (Transvaaltunnel). Het is nog steeds een horecapand, maar corona heeft het toenmalige café de das omgedaan. Volgens de huidige eigenaar hebben echte café’s in deze tijd geen bestaansmogelijkheden meer. Het is dit jaar een sushibar- en grill met de naam Oishi geworden.
Intussen is het niet waarschijnlijk dat de oude baksteengevel, het vroegere houtwerk en de originele natuursteenelementen nog terugkomen, al is het pand best netjes opgeknapt. Jammer, want het is zo’n beeldbepalend gebouw op de hoek van twee wegen. Vanaf de Mauritsweg rijd je er recht op aan. En dan zag je, zoals op de tekening hieronder, een mooi harmonisch pand dat perfect in zijn omgeving paste. Maar als die ook onherkenbaar verandert….
De kleuren zijn bij benadering: we weten niet wat de originele waren
Ernaast, dus even ten zuiden ervan, stonden twee uit gele IJsselsteen opgetrokken woningen, met daarachter nog zo’n huis (oude nummering 50-54). Aanvankelijk lag er nog een sloot voor, waarover bruggetjes naar de voordeuren leidden. Vóór 1912 is de sloot gedempt en ligt er alleen nog een stukje water tussen het café en het spoor. Die huizen zijn pas omstreeks 1960 gesloopt. Uit de adresboeken van 1873-1897 blijkt dat er wat arbeiders woonden, die waarschijnlijk met het spoor te maken hadden. In een van de huizen woonde gedurende een paar jaar ook nog een commissionair (iemand die voor anderen handelt) en later een paarden- en zaadhandelaar.
Wordt vervolgd
Interesting